Mubong Kurso Sa Pagsulat Og Sugilanon (10)

Mubong Kurso Sa Pagsulat Og Sugilanon
Ni Omar Khalid

Ang Aksiyon Sa Sugilanon

Ikanapulong Gula

DILI pa garantiya nga kon ang magsusugilanon adunay plot ug ideya
makamugna na siyag maayong sugilanon. Kining duha kabhang pa lamang
sa kinhason. Daghan pa kaayong konsiderasyong teknikal aron ang
sugilanon mahipno. Sa ato nang natun-an, ang karakterisasyon ug
diskripsiyon labihan usab kaimportante nga kon dili maayong
pagkamaniobra sa tagsulat makawang lamang ang buot niyang ipaambit sa
mga magbabasa. Makabantay ta usahay nga bisan sa atong kakuwang sa
kasinatian duna tay masindolang sugilanon nga mosiyapol ra ba unta
pero kuwang lang sa hapyod.

Kana ang mga sugilanon nga walay aksiyon. Patay kaayo. Di maantigong
mangidhat diha sa pahina. Kini maoy nakita nakong rason nganong dili
interesado ang usa ka sugilanon.

May nag-ingon nga sa mga literary stories, mas pakabug-atan sa
magsusugilanon ang iyang unod (substance) kaysa iyang paagi sa
pagpangamot (craftsmanship). Usa ko sa di motuo niini. Ang unod dili
independente sa pagpangamot. Hinunoa, ang unod nagsalig lamang kon
giunsa pagdagmay sa magsusugilanon ang iyang sugilanon. Gani, may
posibilidad pa nga ang maayong mangamot nga magsusugilanon makasulat
og obra maestra bisan wala kaayoy unod ang gisulat. May mga kritiko
gani nga nag-ingon nga si Edgar Allan Poe dili lawom og mga sugilanon
apan tungod lang sa iyang craftmanship mibarog ang iyang mga sinulat
sa panahon.

Daghan na kitag nabasang sugilanon nga kon atong sabton ordinaryo ra
kaayo og tema pero makalingawng basahon. Kahinganlan ko dinhi ang mga
klasikong Pilipinhong sugilanon sama sa "How My Brother Leon Brought
Home a Wife" ni Manuel Arguilla, "Footnote To Youth" ni Jose Garcia
Villa, ug sa mga sugilanon atong kakontemporaryong si Charlson Ong.
Unsay naa ining maong mga obra? Kon matinud-anon lang ang mga kritiko
(kay usahay magyawyaw sila sa mga butang nga di nato makita sa
sugilanon), kini mga ordinaryo lamang nga mga sugilanon. Sa gikaingon
ko na, nahimo silang sinaulog nga mga sinulat tungod sa ilang
pagkaordinaryo. Sa mga langyawng awtor anaa ang kang Mark Twain
nga "The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County", "The Devil and
Daniel Webster" ni Stephen Vincent Benet, kang Washington Irving
nga "Rip Van Winkle" ug "The Legend of the Sleepy Hallow".

Ang sekreto sa maong mga sugilanon nganong bisan sa ilang kadugay na
gibasa gihapon: tungod kay sila puno kaayo sa aksiyon. Apan ang
terminong aksiyon sagad nga masaypan sa mga magsusulat. Ang aksiyon
wala magpasabot og pinusilay, sinumbagay, ubp. Ang story action dili
lamang physical action kondili ang pag-abante sa sugilanon. Sa mga
sugilanong sikolihikal nga ang panagbugno didto lamang sa sulod nga
kalibotan sa (mga) karakter, natural nga wala kitay makita kaayo nga
aksiyong pisikal. Apan mabatyagan ta nga may pantalan nga paingnan
ang sugilanon.

Sa miaging mga gula naghisgot ta og problema sa sugilanon. Busa, aron
modis-og ang estorya atong ikonsiderar kanunay ang problema. Kanunay
tang sukton ang atong kaugalingon kon wala ba kitay parapo o tudling
nga nasaag segun sa problema nga atong gipasiugdahan. Ug ang
magsusulat di gyod molugak sa paggunit sa problema bisan usa ka
kidlap na lang sa bisan diing parte sa sugilanon. Iapil gyod niya
kanunay ang karakter sa bisan diing kalihokan sa estorya. Sa
diskripsiyon, iapil ang karakter. Sa balik-lantaw anaa ang karakter.
Dili mo siya biyaan tungod kay iya kining sugilanon.

Modagan lamang ang sugilanon kon ang mga pulong nga atong gikudlis
may direktang kalabotan sa estorya. Kon mohunong ta aron ihulagway
ang atong karakter ug setting, mohunong usab ang atong sugilanon.
Busa: ayaw pasabta ang magbabasa nga sekreto mong gihulagway ang
karakter ug setting. Sa laing bahin, kon mapakyas ka usab paghulagway
sa karakter ug setting, mapakyas usab ang imong sugilanon. Kini ang
mga sugilanon nga mogunit gayod sa kaikag sa mga magbabasa.

Busa ang giya-ultimar nga di mo gyod kalimtan kon gusto kang
maghanas: taliwa sa pagpadayag mo sa suliran sa sugilanon hangtod sa
kasulbaran sa problema (denouement) mao ang daghang mga aksiyon.
Aksiyon ug aksiyon gayod. Tinuod ang giingon: "Action speaks louder
than words."

Kon sa paghulagway sa karakter moingon lang kita, "Dako ang bat-ang
ni Hilda; nagsul-ob siyag pulang sayal," atong gipahunong ang dagan
sa estorya. Apan makaestablisar kita sa susamang hulagway diha sa
hunahuna sa magbabasa ug sa samang higayon magpadis-og usab sa
sugilanon kon atong ingnon nga, "Miatras si Hilda. Iyang gihapyod ang
iyang pulang sayal sa wa pa molingkod."

Mohinay usab ang sugilanon kon atong santaon ang iyang natural nga
dagan aron paghatag og gibug-aton sa dili kaayo importanteng mga
detalye. Ang sakyanan nga magsigeg ikis-ikis ang dagan bisan tul-id
ang dalan dugay maabot sa destinasyon. Ang linugdangan sa sugilanon
maoy kanunay gayong isilsil sa hunahuna aron kining maong tendensiya
maalkontrahan. Hinuon, mahitabo lang kini kon ang magsusulat kuwang
sa plano ug pangandam sa iyang sulaton.

Tinuod nga kinahanglan nga masayod ang magbabasa sa kolor sa sinina
sa atong mga karakter. Tinuod nga angay silang masayod kon ting-ani
ba kadtong nahitabo ang estorya. Kon adlaw ba kadto o gabii. Kon
Domingo ba kadto o Lunes. Kon si Pekto ba kadto o si Juan. Kon buntag
ba kadto o hapon. Apan angay tang ipasantop nga bisan pa man niining
tanan nga mga sangkap, walay bisan usa unta niini nga makalangay sa
sugilanon. Maayo nang magsabot ta. Ngano? Kini mga lamas lamang.
Kinsang tawhana ang malipay nga moadtog kombera unya dalitan lamang
og pulos lamas. Apan kon dalitan usab kitag sud-an nga way lamas,
lagmit di ka na mobalik sa sunod pista.

"Apan mubo ra man kaayo to, Bay, ang akong diskripsiyon nga yaya. Di
na tingali to mamatikdan sa magbabasa, uy," matod sa akong amigo nga
mipasilong sa halhag kong landong. Pero huyang kaayo kana nga
depensa. Sa tinuod lang, wa gyoy rason nganong atong pahunongon ang
sugilanon.

May mga magsusulat nga bisan sa pagpasupot og mga pangutana diha sa
ilang naratibo maantigo gyong momaniobra nga bisan anaa ang pangutana
kini wala makasamok, hinunoa, nakapakusog hinuon sa dagan sa
sugilanon. Dinhing bahina, kampeyon si Edgar S. Godin. Pananglit sa
iyang sugilanon nga "Eksodu", kini ang iyang naratibo nga napuno sa
mga pangutana:

Unsa pay iyang mahimo? Mag-eskandalo siya? Mopatay? Sulngon niya ang
panuway, sudyaan ug ikeha aron lang modilaab pagsamot ang makauulawng
estorya? Kahugasan kaha ang namansahan niyang pagka babaye niini? Oo,
limpiyo ang iyang konsensiya. Apan kinsay motuo niya? Motuo kaha unya
kaniya ang iyang bana ug mga kadugo niini?

Nakamatikod ka ba nga bisan naligo sa pangutana ang maong parapo,
wala gyod mohunong ang estorya? Kana abilidad gyod.

Duna usay magsusulat nga padaganon ang sugilanon sa sunod-sunod nga
balik-balik sa mga pulong. Gihulagway ni Ernest Hemingway ang
panaghilawas sa ingon niini nga mga linya:

…They were having now and before and always and now and now and now.
Oh, now, now, now, the only now, and above all now, and there is no
other now but thou now and now is thy prophet. Now and forever now.
Come now, now, and there is no now but now. Yes now. Now, please now,
only now… one only one, there is no other one but one now, one, going
now, rising now, sailing now, leaving now, wheeling now, soaring now,
away now, all the way now; one and one is one, is one, is one, is
still one, is one descendingly, is one softly, is one longingly, is
one kindly, is one happily, is one in goodness, is one to cherish, is
one now on earth with elbows against the cut and slept-on branches of
the pine tree with the smell of the pine boughs and the night; to
earth conclusively now…

Makita nato ang pagsaka ug pagdaus-os sa pagbati sa mga karakter.
Buhat hinuon kini sa mga hanas apan makakutlo kitag leksiyon sa
kaimportante sa aksiyon aron ang estorya dili mohunong.

Ang sugilanong buhi sinuwat sa magsusulat nga puno sa kinabuhi.
(SUMPAYAN)